Byzantine and Russian Church Music in St Tryfon

Σήμερα το πρωί η τηλεόραση είχε απευθείας μετάδοση της Συνοδικής (το λέω καλά;) Θείας Λειτουργίας από τον άγιο Τρύφωνα Παλλήνης. Αφορμή της σύναξης ήταν η άφιξη στην Ελλάδα λειψάνων του αγίου Σεραφείμ του Σάροφ. Στην λειτουργία έψαλλε εκ δεξιών μια αρκετά πολυμελής βυζαντινή χορωδία και εξ αριστερών, μια ρωσική χορωδία - οι δύο χορωδίες έψαλλαν εναλλάξ.

Βρήκα πολύ ενδιαφέρουσα την συνύπαρξη εντός των ίδιων λειτουργικών πλαισίων δύο τόσο διαφορετικών ακουσμάτων. Και μου δόθηκε η ευκαιρία να κάνω μια σύγκριση μεταξύ των δύο ειδών εκκλησιαστικής μουσικής, όχι φυσικά στο επίπεδο μιας ενδεχόμενης υπεροχής της μίας ή της άλλης (θα ήταν ανούσιο κάτι τέτοιο - αν και συχνά επιχειρείται...), αλλά στην διάσταση των ιδιαιτεροτήτων που κάθε άκουσμα έχει.

Η αίσθησή μου ήταν ότι η ρωσική εκκλησιαστική μουσική αγγίζει βαθιά την καρδιά, τουλάχιστον στην συναισθηματική της "εκδοχή". Είναι μουσική με βαθύτατη ευαισθησία, και με μια κρυφή νοσταλγία, τόσο χαρακτηριστική στην ρωσική παράδοση. Από πολλές απόψεις καταλαβαίνω καλύτερα αυτήν την μουσική, διότι οι κανόνες της βασίζονται στο τονικό σύστημα (βλ. κλασική μουσική) και έτσι μπορώ πιο άνετα να την παρακολουθήσω. Επίσης, πρόσεξα ότι η χροιά της φωνής είναι ιδιαίτερη, πιο βαθιά και ίσως πιο "οπερατική". Γενικά, το άκουσμα έχει όγκο και μεγαλοπρέπεια, χωρίς ωστόσο να στερείται (σε μουσικό επίπεδο) μια κάποια πρωτόλεια απλότητα. (Φυσικά, οι Λειτουργίες που έχουν γράψει οι Τσαϊκόφσκυ και Ραχμάνινοφ είναι άλλη ιστορία).

Απ' την άλλη η βυζαντινή μουσική έχει την ιδιαιτερότητα ότι υπάρχουν διάφορες "σχολές" απόδοσης των ύμνων, με σημαντικές μεταξύ τους αποκλίσεις- σε σημείο που, εάν δηλώσεις ότι αγαπάς την βυζαντινή μουσική θα πρέπει να διευκρινίσεις "ποια" απ' όλες έχεις κατα νου! Προσωπικά, βρίσκω την σχολή του Σίμωνα Καρά (με σημερινό συνεχιστή τον Λυκούργο Αγγελόπουλο) ως την αξιολογότερη και πιστότερη όλων. Σήμερα στον άγιο Τρύφωνα τέτοια ήταν η βυζαντινή μουσική που άκουσα.

Η βυζαντινή μουσική έχει έναν αφάνταστο μελωδικό πλούτο - η μελωδική της γραμμή κινείται οριζόντια με κινήσεις που μου θυμίζουν κυματισμό. Υπάρχει ένας εσωτερικός ρυθμός σε αυτήν την μουσική, που δεν έχει σχέση με την μετρική ενός σολφεζ (αλλάζει διαρκώς) αλλά που όμως διέπει συνεκτικά τη σύνθεση. Για τούτο, φαίνεται πως για να ψάλλεις βυζαντινα θα πρέπει να έχεις μια πολύ καλή αίσθηση του ρυθμού.

Επιπλέον, δεν θα χαρακτήριζα την βυζαντινή μουσική ιδιαίτερα συναισθηματική - εδώ εντοπίζω και την κύρια διαφορά της από την ρωσική. Θα μπορούσε ίσως να θεωρηθεί ως περισσότερο "προσευχητική" μουσική, κατά την έννοια ότι ενέχει το στοιχείο της κατάνυξης (όταν βέβαια αποδίδεται σωστά), αφού κουβαλά και μια μακραίωνη παράδοση με βαθιές πνευματικές ρίζες. Ο δε τρόπος της γραφής της είναι ριζικά διαφορετικός από την δυτική μουσική αλλά όχι λιγότερο ενδιαφέρων.

Σήμερα το πρωί μου δόθηκε η ευκαιρία να ακούσω και τις δύο "μουσικές" στον φυσικό τους χώρο (την εκκλησία) και θα έλεγα ότι ήταν αρκετά συγκινητικό να ακούς δύο ήχους τόσο διαφορετικούς, καθένας με το δικό του πνευματικό βάρος, που όμως αμφότεροι αποτελούν τις υψηλότερες δημιουργικές εκφράσεις της σχέσης του ανθρώπου με τον Θεό και την ανάγκης του πρώτου να στραφεί στον δεύτερο, εκφράζοντας μουσικά την προς Εκείνον δοξολογία.